Felsefeya Kûçiktiyê

Berî ku ez qalê bînim ser Kynikîzmê, hewce ye ez bibêjim "kûçikatiya" di vê nivîsê de bûye mijar, ne têgehek heqaretê ye. Di nav civakê de kesên ku ne tamahkarê tahmên vê dinyayê ne, tim bi borandina "jiyanek kûçikane" hatinin binavkirin/sûcdarkirin. Lêbelê em dizanin ku mirovên xwe gîhandine asta jiyanek munzevî, paktirîn mirovên vê cîhanê ne!

Bi mirina Sokrates ve şagirt û şopînerên wî bo xatirê ku felsefeya wî bêtir bidin nasîn û berfirehtir bikin çar dibistan vekirin. Helbet ev her çar dibistan jî, ji alî kesên cûr bi cûr hatin vekirin loma jî her dibistanê felsefeya Sokrates gorî xwe şirove û rave kirin. Ez dixwazim di vê kurtenivîsê de balê bikşînim ser dibistana Kynîkan ji lew re bi ya min jiyana Sokrates û felsefeya vê dibistanê pir li hev dikin jixwe vê dibistanê ji fikrên Sokrates bêtir, jiyana wî a ku borandiye ji xwe re kiriye bingeh.

Damezrînerê Dibistana Kynîkan Antisthenes ê Atînayî ye.(B.Z. 444-368) Antisthenes pêşî şopînerê Gorgias ê sofîst bûye, dûv re wekî xort û ramangerên wê demê bi nasîna Sokrates ve dikeve bin bandûra wî û bi mirina Sokrates ve, vê dibistanê vedike.

Ji bo Kynîkan tekan e armanca jiyînê erdem e. Ji bo wan erdem tê maneya azadî û serxwebûna mirovî, yanî ji bo ku mirov bikaribe bi azadî jiyana xwe bidomîne divê xwe ji hemî tiştên beleheq û nelazim pak bike. Jixwe şopînerê herî populer yê vê dibistanê jî Diogenes ê ku ji Îskenderê Mezin re gotibûye "siya xwe ji ser serê min bikşîn wekî din tiştekî ji te naxwazim" me.

Peyva Kynîk bi zimanê Yewnanî tê maneya -kûçikatiyê- vî navî jî ji ber jiyana wan î sade gelên heremê li wan kirine, wan jî qet xwe ji vî navî aciz nekirine û gotine li ser her dû çavan û riya xwe domandine. Feylezofên vê ekolê mîna mamosteyê xwe Sokrates ji pirs û problemên xwezayê bêtir li ser jiyana mirov hûr bûne. Bi fikra wan şan, şohret, dewlemendî û luks astengiyên ber dilşadiya mirov in heke mirovên ku bixwazin bi dilekî geş jiyana xwe bidomînin divê dest ji malê dinyayê berdin çimku feqîrî mirov ji forsa hewante rizgar dike û asaletek rastîn dide mirov. Nietzsche belasebe negotiye "her bijî xizaniya min a biesalet" Her wekî din mirov dikare bibêje ku feylezofê navdar Ludwig Wittgenstein jî jiyanek wisa minîmalîst pejirandiye. 

Asas Kynîkîzm ji fikr û teoriyê bêtir pratîk e anku seknek e, li dijî civaka genîbûyî helwestek e. Jixwe ti nakokî di nav gotin û kirinên feylezofên ji ekola Kynîkiyan de jî nîn e, jiyanek gora fikrên xwe domandine. Ji qewla Jean Paul Sartre "tişta ku mirovan dike mirov tevgerên wan in"

Ferhat Dayan

05.07.2019